მთავარი

→

ტყის მდგრადი მართვა

→

გალერეა

→

12 ხის ამბავი

12 ხის ამბავი

“12 თვე, 12 ხე, 12 ამბავი” – შემოუერთდი CENN-ის ახალ ინიციატივას!

გაგვიზიარე შენთვის ცნობილი ხის საინტერესო ისტორია – მოგვწერე environment@cenn.org

აღმოსავლეთის უკანასკნელი ბზების ამბავი, ბაბანეურის სახელმწიფო ნაკრძალი, კახეთი – კახეთში კოლხური ბზის მცირე კორომები მხოლოდ რამდენიმე ხეობაშია შემორჩენილი. ეს კოლხური ბზის გავრცელების უკიდურესი აღმოსავლეთი არეალია, რის შემდეგაც აღნიშნული სახეობა აღარ გვხვდება. კახეთი კოლხური ბზის ბუნებრივი გავრცელების არეალად არ ითვლება და ტყეებში არსებული ბზის კორომები იმაზე მიუთითებს, რომ აქ ერთ დროს ეკლესიები ყოფილა – მათ სიახლოვეს დაურგავთ ბზები, შემდეგ მიუტოვებიათ ეს ადგილები და ბზებსაც ველური კორომები წარმოუქმნიათ. საქართველოში ქრისტიანობის შემოსვლამდე კოლხური ბზა, უთხოვარსა და მუხასთან ერთად, წმინდა ხეებად მიიჩნეოდა და მას ჩვენი წინაპრები თაყვანს სცემდნენ. შესაბამისად, დიდია იმის ალბათობაც, რომ ბზას წარმართულ საკულტო ნაგებობებთანაც რგავდენ.

ბაწარას უთხოვართა ამბავი, ბაწარას ხეობა, კახეთი – მდინარე ალაზნის ზემოწელში მდებარე ბაწარას ხეობაცოცხალი რელიქტის, პალეოგენის პერიოდიდან შემორჩენილიუთხოვრის, სამეფოა. ამ ხეობაში დაახლოებით 220,000 ძირი უთხოვარი დგას, მათგან ბევრის ასაკი 1,000 წელს აღემატება, ყველაზე უფროსი კი 1,800 წლის ხე პატრიარქია, რომელიც ამაყად გადმოჰყურებს ხეობას. უთხოვარი პატივდებული მცენარეა, იგი ბზასა და მუხასთან ერთად საკრალურ ხედ მიიჩნეოდა. მცენარის სახელი – უთხოვარი – მის ფასეულობაზე მეტყველებს. გადმოცემით, ერთხელ ვაჭრები მისულან თამარ მეფესთან და უთხოვიათ, ეს ხეები მოგვყიდეო (მისი წითელი მერქანი გემთმშენებლობაში გამოიყენებოდა), თამარს უარი უთქვამს – ეს ხე არავინ მთხოვოსო.

საგანძურზე გაზრდილი ცაცხვის ამბავი, სოფელი ჯგილათი, იმერეთი – სოფელში, ძველი ეკლესიის ტერიტორიაზე, უზარმაზარი ცაცხვის ხეა, რომელსაც ადგილობრივები XVIII საუკუნის ისტორიას უკავშირებენ. იმ პერიოდში ოსმალთა ჯარი ძარცვავდა და აპარტახებდა სოფლებს და ეკლესიებიდან გაჰქონდათ განძი. 1758 წელს, ხრესილის ბრძოლის შემდეგ, დამარცხებით განრისხებულმა ოსმალთა სულთანმა ორჯერ დაარბია იმერეთი. საეკლესიო და საერო პირებს ეკლესიისა და საკუთარი განძი დიდ ორმოში გადაუმალავთ, ზედ კი ცაცხვის ხე დაურგავთ. სწორედ ამ ცაცხვის ხესთან გამართულა ბრძოლა ოსმალებთან. ამ ბრძოლას ბევრი მეომარი შეუწირავს. ამაზე მეტყველებს ხის ირგვლივ აღმოჩენილი ადამიანთა ჩონჩხების ნაშთები. ადგილობრივ მოსახლეობას სჯერა, რომ განძი ისევ ამ ცაცხვის ძირში ინახება. ფესვმაგარი ცაცხვი კი მტკიცედ დგას და საიდუმლოს არავის უმხელს.

ჭადრის გმირობის ამბავი, თბილისი – 25 წლის წინ რუსთაველის გამზირზე გაჩაღებული იყო ძმათამკვლელი ომი, რომელზეც საუბარს ერიდებიან. ჭადრის ხე რუსთაველზე კი ამ ომის უტყვი მოწმეა და თუკი მას კარგად დავაკვირდებით, დავინახავთ მის მერქანში ღრმად ჩამჯდარ საზენიტო ჭურვსაც. ორი ათეული წლის წინ თბილისში ამბობდნენ, რომ ხეში ჩარჩენილი ჭურვი მოქმედია და ნებისმიერ დროს შეიძლება აფეთქდეს. ამ რთულ პერიოდში ხომ ყოველთვის იყო აფეთქების მოლოდინი. ამჟამად ჭურვი გაუვნებლებულია, მაგრამ ისტორიას თავიდან ვერ დაწერ. ჭადრის ხემ ჭურვი გმირულად „მოიგერია“ და ვინ იცის, რამდენი ადამიანის სიცოცხლე იხსნა.

ეზოს მშვენება მაგნოლია, დაბა ჩხოროწყუ, სამეგრელო – ჩხოროწყუში, პაპავების ეზოში, თითქმის 200 წლის წინ დარგული მაგნოლია იმდენად დიდია, რომ სამი ადამიანი თუ შემოაწვდენს ხელს; მისმა ძლიერმა ფესვებმა კი ეზოში მდგარი ორსართულიანი სახლი შეიწირეს. სახლის მეპატრონეები წინაპრების მიერ დარგულ საოცარ მცენარეს მოსაჭრელად ვერ იმეტებდნენ. ოჯახის უხუცესი ქალის თქმით, როდესაც შენიშნეს, სახლს მაგნოლიის ფესვები ანგრევდა, არც უფიქრიათ მისი მოჭრა და ახალი სახლის აშენება გადაწყვიტეს. ერთ ეზოში ახლა ორი სახლი დგას – ერთში მაგნოლიაა ამოზრდილი, ხოლო მეორეში, მოშორებით და უსაფრთხო ადგილზე, ახლა ოჯახი ცხოვრობს.

უხუცესი წაბლის ამბავი, სოფელი ტაშისკარი, შიდა ქართლი – სოფელ ქვიშხეთის რკინიგზის ბაქანთან, ყოფილი სკოლა-ინტერნატის ეზოში, თითქმის 600 წლის წაბლის ხეა. აქვეა სოფელი ტაშისკარიც – ადგილი დიდიგამარჯვებისა. 1609 წლის 16 ივნისს ქართლის სამეფომ, გიორგი სააკაძის მხედართმთავრობით, ოსმალთა და ყირიმელ თათართა ლაშქარი დაამარცხა. გადმოცემას თუ დავუჯერებთ, ბრძოლის შემდეგ დაღლილ გიორგი სააკაძეს სწორედ ამ წაბლის ქვეშ დაუსვენია. მაშინ ეს წაბლი ასი წლისაც არ იყო, მაგრამ უკვე მის ტოტებსა და მერქანზე იწერებოდა საქართველოს ისტორია.

მკურნალი ევკალიპტები სანაპიროზე ბათუმი, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა – საქართველოში ევკალიპტების ყველაზე დიდი ეგზემპლარები ბათუმის სანაპიროზეა წარმოდგენილი – მათი სიმაღლე 60 მეტრს აღწევს, ძირითადი ღეროს დიამეტრი კი 2 მეტრამდეა. ევკალიპტების ასაკოვანი ეგზემპლარები, სანაპიროს გარდა, ბაგრატიონის ქუჩაზე, ხელვაჩაურის დასახლებაში, ე.წ. მანთაშევის გადასასვლელთან და მწვანე კონცხზეც შემორჩა. საქართველოს ზღვისპირეთში ევკალიპტები XIXსაუკუნის 80-იან წლებში შემოიტანეს. რაც, ძირითადად, დაჭაობებული ადგილების დაშრობასა და მალარიასთან ბრძოლას უკავშირდებოდა. საქართველოს შავიზღვისპირეთში ევკალიპტებმა არა მხოლოდ ჭაობების დაშრობის, არამედ მკურნალის ფუნქციაც შეიძინეს.

ყრილობა აკაკის ხის ჩრდილში, სოფელი ტიბაანი, კახეთი – ძველად ქიზიყის სოფლების ცხოვრებაში დიდ როლს ასრულებდა „სოფლობა“ ანუ სოფლის ყრილობა. სოფლობის ამბავს გზირი იტყობინებოდა – „დღეს სოფლობაა და გამოდითო“. წესი იყო, რომ ყველა ოჯახიდან ყრილობას ერთი კაცი მაინც უნდა დასწრებოდა. ტიბაანში სოფლობა აკაკის ხეების ჩრდილში იმართებოდა და მას მამასახლისი ხელმძღვანელობდა, სოფლის მწერალი კი ოქმს წერდა. განიხილავდნენ სოფლის საჭირბოროტო საკითხებს – მამასახლისის არჩევას, ოჯახის გაყოფას, სხვადასხვა ოჯახს შორის წარმოშობილი დავის საკითხებს, მიწის განაწილებას, სოფლის კეთილმოწყობასა და წესრიგის დაცვას, ხვნის, თესვის, მკის, თიბვისა და რთველის დაწყების დროს, აგრეთვე გადასახადების გაწერისა და აკრეფის საკითხებს. ტიბაანის უხუცესი აკაკის ხეები კი ამ ყველაფრის მომსწრენი არიან.

ამბავი თელიანი ველის დარაჯზე, სოფელი წინანდალი, კახეთი – წინანდალს ყველა ალექსანდრე ჭაჭავაძის დიდებული სასახლითა და ულამაზესი ეზოთი იცნობს, მაგრამ ბევრმა არ იცის, რომ აქვე, წინანდლის ბაღთან, დგას 900 წლის, ცაში ტოტებატყორცნილი, თითქმის 33 მეტრი სიმაღლისა და 3 მეტრი გარშემოწერილობის ძირითადი ღეროს მქონე ქართული მუხა. თუკი გადმოცემებს დავუჯერებთ, ეს მუხა დავით აღმაშენებლის შვილის, დემეტრე მეფის, დროს ადგილობრივმა გლეხებმა დარგეს და მისი ერთ-ერთი ფუნქცია ვენახების ტერიტორიის აღნიშვნა იყო – სწორედ მუხასთან მთავრდებოდა ლეგენდარული თელიანის ველი. მუხის დარგვიდან წინანდლის თელიანი ველის ვენახებში რთველი 900–ჯერ ჩატარდა, 900–ჯერ დაიწურა ყურძენი და უამრავი თაობა შეიცვალა, ეს მუხა კი დღესაც დგას და შეიძლება კიდეც იწყინოს – მოხუცი ხარო – რომ უთხრათ. მართლაც! 900 წლის მოხუცი სად გაგონილა?!

ციმბირული ლარიქსის საიდუმლო, სოფელი ლესიჭინე, სამეგრელო – ციმბირული ლარიქსი სოფელ ლესიჭინეში, სავარაუდოდ, გასაბჭოების პერიოდში შემოიტანეს. ლარიქსის ხეივანი ლესიჭინეს ჩაის საბჭოთა მეურნეობის ქარსაცავი ზოლის ფუნქციას ასრულებდა. გადმოცემით, ამ ქარსაცავის გაშენებაზე პასუხისმგებელი პირი გააციმბირეს (თუ დახვრიტეს) ამ ხეების თითქოსდა განზრახ გახმობის გამო. არადა, ლარიქსი ერთადერთი წიწვოვანი მცენარეა, რომლის წიწვებიც შემოდგომაზე ჯერ ჟღალი-წითელი ფერის ხდება, მოგვიანებით კი სცვივა კიდეც.

დათვის საყვარელი მსხალი, სოფელი შხივანა, რაჭა – XX საუკუნის დასაწყისში რაჭის სოფელ შხივანის ადგილობრივ მკვიდრს ტყეში ნადირობისას პანტის ნაყოფი გაუსინჯავს – ძალიან მოსწონებია ველური მსხალი, და მიუხედავად იმისა, რომ ხე სოფლიდან მოშორებით, ტყეში გაშლილ ვაკეზე იზრდებოდა, მაინც ხშირად მიდიოდა და თაფლივით ტკბილ პანტას მიირთმევდა. გადმოცემით, ერთხელ პანტის საკრეფად წასულს დაუღამდა და ხესთან მასავით პანტის მოყვარული დათვი დაულანდავს. იმ დღიდან გასცლია ხეს და გადაუწყვეტია, პანტა თავის ეზოშიც დაერგო. დღეს მოსახლეობისგან თითქმის დაცლილი პატარა სოფლის ერთ–ერთ განაპირა ეზოში 100-წლიანი პანტა ხარობს. როგორც მოხუცები ამბობენ, ზამთრის პირს ეზოში პანტის საჭმელად დათვიც კი ჩამოდის.

მეცნიერთა ბაღის ხე, თბილისი – თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პირველი კორპუსის ეზოში თუ გისეირნიათ, აუცილებლად შენიშნავდით ივანე ჯავახიშვილის ბიუსტს, მაგრამ, შესაძლოა, ვერ შეგენიშნათ იქვე მდგარი ძელქვა – საქართველოს საამაყო ენდემი. უნივერსიტეტის მშენებლობის ამსახველ ფოტოებზე ჩანს, რომ იმ დროს (1918წ.) ეზოში ერთი ხეც კი არ ხარობდა. უნივერსიტეტის ბაღი შემდეგ გაშენდა და მაშინ დარგული რამდენიმე იშვიათი ხემცენარე დღემდე შემორჩა. ბაღში მდგარი ზოგიერთი ხე თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ყველა რექტორისა და სახელოვანი მეცნიერის მომსწრეა, მათ შორის არის ეს ძელქვაც.